Энеіда навыварат" была напісана ў канцы дзесятых гадоў дзевятнаццатага стагоддзя. На такую думку наводзіць наступнае параўнанне ў творы: пасля пагроз Нептуна вятры ўцякаюць з мора, "як ад Кутуза Банапарт". Да нас дайшла толькі палова першай часткі паэмы.
Беларускі аўтар травесційна "пераказаў".твор старажытнарымскага паэта Вергілія "Энеіда". Героі, якіх у свой час узнёсла апяваў Вергілій, пераалрануліся ў простае адзенне, сваімі рысамі характару і паводзінамі сталі падобныя да простых людзей:
Венера з кірмашу вярнулась...
Андрак з насоўкай апранула, 3 падплётам ўздзела кавярзні, Анучкі рабыя абула, Як быццам войта селязні...
З'яўленне ў літаратуры розных варыянтаў "Энеіды..." сведчылапрабарацьбу дэмакратычных пісьмен-нікаў з эстэтыкай дваранскага класіцызму, цалкам адарванага ад народнай культуры. Паэма доўгі час лічылася ананімнай. У сучасным літаратуразнаўстве аўтарам "Энеіды навыварат" лічыцца Вікенцій Равінскі.
У вядомую літаратурную форму беларускі аўтар уклаў арыгінальны змест. Антычнасць у творы - мастацкая ўмоўнасць. Сапраўднымі героямі паэмы з'яўляюцца беларускія паны і прыгонныя сяляне. Так, зусім не як вольныя людзі паводзяць сябе траянцы пры сустрэчы з Дыдонай. На каленях просяць яе "запісаць у крэпасць", абяцаюць сумленна працаваць на паншчыне, узгадваюць, якім рамяством кожны з іх валодае. Спадарожнікі Энея маюць тыповыя беларускія імёны: Піліп наш лепіць гарлачы, Пракоп жа ступы, таўкачы, А Саўка зелле ўсяка знае...
У "Энеідзе" Вергілія траянцы былі "сударскімі", .Значыць царскімі, уцяклі з Троі і просяцца да Дыдоны. Праз іх "гісторыю" ў паэме "Энеіда навыварат"
паказваецца тыповая пасля далучэння Беларусі да Расіі з'ява, калі былыя дзяржаўныя фальваркі аддаваліся царскім саноўнікам. Становішча сялян пагаршалася, і яны нярэдка ўцякалі ад сваіх гаспадароў, але выму-шаны былі шукаць новых, бо дзейнічаў указ аб асед-ласці. На гэты ўказ намякае Дыдона:
Я й так дэесяцкага прыбіла, Што ён распраўшчыны не знае Ды без пашпортаў усіх пускае.
Знайшло адлюстраванне ў творы зараджэнне капіталістычных адносінаў у вёсцы. Траянцы, пералічваючы свае ўмельствы, не згадваюць пра традыцыйную для селяніна працу на зямлі. Яны ведаюць кавальскую, ганчарскую, бондарскую і іншыя справы.
"Энеіда навыварат" раскрывала эстэтычныя магчы-масці беларускай мовы, якая ў той час лічылася сялянскай, "хамскай". У першым вялікім па памеры беларускамоўным творы роднае слова прадстаўлена пакуль аднабакова, як размоўнабытавое, грубаватакамічнае, але яно здольнае на гаворку і пра сур'ёзныя, важныя падзеі літаратурнага жыцця.
|
