Паэма «Безназоўнае» — адзін з самых за-гадкавых твораў Я. Купалы. Незвычайная на-зва, ці, дакладней, адсутнасць назвы паэмы — з'ява, не ўласцівая для Я. Кулалы, які звьгчай' ва ўкладваў у назвы твораў вялікі сэнс і пад-тэкст. Справа ў тым, што паэма не мае адзінага ^сюжэту, розныя яе часткі пісаліся ў сувязі з ымі падзеямі. Паколькі паслядоўнае раз-віццё падзей у творы адсутнічае, танальнасць твора мяняецца ад раздзела да раздзела. Паэ-ма ўяўляе сабой лірычны дзённік паэта. Таямнічае, няўлоўнае паняцце «безназоўна-мае ў тэксце паэмы і болып акрэслевы, выразны сэнс. Значэнне гэтай абстрактнай ме-тафары раскрываецца ў першым раздзеле па-эмы, толькі тут сустракаецца гэта загадкавае «Яно». У першых чатырох радках упамінаецца таямнічае «нешта», што вагадвае нам з'яву прыроды. Гэтае «нешта» з цягам часу набірае і моц: Спачатку яно шалясцела
Вельмі нясмела,
А потым лізпула аконца
Ціха, як сонца.
Гэты стан прыроды рабіўся ўсё гучнейшым, мацнейшым, пераможнейшым: А далей яно зашумела
Надта ўжо смела,
Аж водгулле ў светы пабегла
Здольна, разлегла.
I, нарэшце, сэнс метафары раскрываецца праз азначэнне, якое ў кантэксце паэмы не з'яўляецца эпітэтам, бо мае непераноснае зна-чэнне: «бунтарскае слова». Адразу становіцца зразумела, што «безназоўнае» — гэта зменыў палітычных поглядах народа, рост свядомасці народных мас. У другім раздзеле ў метафарычнай форме падкрэсліваецца трываласць заваяваных пера- мен і адкрытасць вызваленага народа да ўсяго свету: Масты старыя спалены —
Старыя ланцугі:
Паложаны падпаліны
Пад новыя сцягі.
Прыкметы несправядлівага ладу — ланцугі — знішчаны назаўсёды, масты ў змрочнае мінулае спалены, у будьтнку новага грамадства трывалы падмурак, упэўнена сцвярджае паэт. Праўда, ус-лед за звяржэннем самаўладдзя пачалася гра-мадзянская вайна, суседнія дзяржавы паква піліся на чужое багацце, якое здавалася такім дастудным: Як на рынак ці на кірмаш,
Ад нядзелі да нядзелі,
На каравай лшанічны наш
Машкарой ляцелі, елі,
Але народ, адчуўшы сябе паўнаўладным гаспадаром сваёй зямлі, прагнаў невыхаваных чу-жынцаў, даў дастойны адпор захопнікам: Ой, пайшла расплата за доўг —
За яду й пітво адразу...
Хто ў рукі папаў — заплаціў,
Інілы ўцёк за многа міляў.
Паэт супрацыіастаўляе бязладдзе мінулага песні-казцы» новага жыцця. Ён не шкадуе самых яркіх фарбаў, самых прыгожых, маляўнічых эпітэтаў і метафар, каб уславіць новую рэчаіснасць, каб перадаць свой узнёслы, аптымістычны настрой. Радзіма бачыцца яму ў вобразе прыгожай дзяўчыны ў нацыянальным уборы: Беларусь на куце У хаце сваёй села, — Чарка мёду ў руцэ, Пазірае смела. Сядзіць важна, сама Сабе гаспадыня, I прыбрана яна — Ніхто не закіне.,. Паэт верыць у шчаслівую будучыню беда-рускага народа, бо народ, які пазнаў радасць змястоўнага жыцця, творчай, вольнай працы, ніколі не вернецца да таго ганебнага стану, калі «ішлі дні без карысці, і сорам было выйсці ў свет з сваей замлі». Але Купала не адарваны ад рэчаіснасці, ён далёкі ад думкі, што ўсё дасягнута. Паэт з го-рыччу нагадвае, што «яшчэ краіны стан па-горблены* ў выніку несправядлівага Рыжска-га міру, і частка беларусаў не можа далучыцца да сваёй нацыянальнай сям'і: Яшчэ дзесь здрадна ласка панская На беларускім едзе карку I круціць з подласцю паганскаю На своп лад нашу гаспадарку. Паэт папярэджвае аб небяспецы, якая пагра-жае маладой рэспубліцы, калі яна спыніцца ў здаім развіцці, лрьгчым робіць гэта неаднойчы, бо разумее складанасць пабудовы гарманічнага ладу, прарочым зрокам бачыць мноства цяжкасцяў на ІІляху першапраходцаў да светлай будучыні: Трэба многа, яшчэ многа пгысяч Рук забавіць, рук спагадных, Каб да сонца з сонца сцяжку высеч I спачыць у снах прынадных, I ўсё ж твор заканчваецца аптымістыч Паэт верыць, што народ пераадолее ўсе вы прабаванні і пакіне нашчадкам у спадчыну пе раможную псіхалогію вольнага працаўніка: Яшчэ пакінулі нам, асляпленне, Пашану да пакут, А мы пакінем песню вызвалення I вольны бацькаў кут.
|
