Змест
Уводзіны
Глава I Пачатак і ход вайны на беларускіх землях.Планы Напалеона ý адносінах да Беларусі.
Глава II Айчынная вайна 1812 г. на Бярэзіншчыне.
Заключэнне
Літаратура
Уводзіны
Вайна 1812 года паміж Францыяй і Расіяй з’яўляецца адной з важнейшых падзей у гісторыі Беларусі Х IX стагоддзя.
Галоўнымі прычынамі вайны сталі супярэчнасці паміж Францыяй і Расіяй у эканамічнай(кантынентальная блакада Англіі) і палітычнай ( жаданне імператара Напалеона I да сусветнага панавання і імкненне Расіі да еўрапейскай гегемоніі ) сферы. Францыя абвясціла вайну Расіі 10(22)чэрвеня 1812года, 12(24)чэрвеня 1812 года французскія войскі перайшлі мяжу Расійскай імперыі. Беларускія землі адразу апынуліся ў цэнтры ваенных дзеянняў, і значная частка страны летам 1812 года была занята французскімі войскамі.
У час вайны тэрыторыя Беларусі стала арэнай кровапралітных бітваў, якія суправаджаліся вялікімі ахвярамі з абоіх бакоў.У сваёй рабоце я паказала, якую ролю адыграла вайна ў гісторыі нашай краіны і нашага раёна. Ахарактарызавала абарончыя і наступацельныя баі расійскай арміі на тэрыторыі Беларусі і Бярэзінскага раёна,вызначыла умова, прычыны супрацьдзеяння беларускога сялянства французскім афіцэрам.
У ходзе ваенных дзеянняў Беларусь панесла вялікія чалавечыя, матэрыяльныя і культурныя траты: шматлікія гарады і мястэчкі, якія апынуліся ў зоне баявых дзеянняў, спусцелі, пасяўныя плошчы скараціліся амаль напалову, па тэрыторыі Беларусі пранеслася хваля эпідэмій, эканамічныя траты склалі,па розным даведкам, ад 52 да 160 мільёнаў рублёў срэбрам.
Тэма “Беларусь у вайне 1812 года” з’яўляецца вельмі актуальнай і ў наш час, у гэтым годзе наша краіна адзначыла сямідзесяцігоддзе з пачатку Вялікай Айчыннай вайны, а праз год у 2012 годзе спаўняецца 200 гадоў з пачатку Айчыннай вайны 1812 года. Хаця гэтыя войны раздзяляе шмат гадоў, у іх аднолькава гучыць тэма абароны сваёй краіны, дзе кожны жыхар горада, вёскі ўносіў свой уклад у абарону Радзімы. А тэма абароны Радзімы заўсёды актуальна, яе нельга абмінуць у любы час.
Глава I
Пачатак і ход вайны на беларускіх землях.Планы Напалеона ý адносінах да Беларусі.
10(22)чэрвеня Францыя аб ˈ явіла Расіі вайну і 12(24)чэрвеня галоýныя сілы “Вялікай арміі” пачалі пераправу цераз Нёман у раёне Коýна.На працягу тыдня ý межы Расійскай імперыі ýступіла 448 тыс. чалавек (з 647 тыс.) пры 1372 гарматах.Астатнія войскі ýступілі на тэрыторыю Беларусі летам і восенню 1812г. у якасці падмацаванняý.
1-я і 2-я Заходнія рускія арміі пачалі адыход з мэтай злучэння,ушчыльную за імі рухаліся напалеонаýскія войскі.Беларусь стала арэнай жорсткіх ваенных дзеянняý.Да пачатку жніýня большая частка Беларусі была занята французскімі войскамі,акрамя поýдня(Мінская губерня),поýначы(Віцебская губерня),і Бабруйскай цытадэлі,абаронцы якой вытрымалі ýсе прыступы праціýніка.
Насельніцтва Беларусі да напалеонаýскай арміі аднеслася неадназначна.Гараджане з надзвычайнай помпай наладжвалі ýрачыстыя сустрэчы.Дэпутацыі віталі войскі яшчэ за гарадской заставай,подносілі хлеб-соль.Пры ýваходзе ý горад Французаý сустракала большасць насельніцтва,якое ý “вялікай арміі” бачыла вызваліцеляý.
У той самы час у мясцовасцях,дзе адбываліся непасрэдныя баявыя дзеянні,беларускае насельніцтва імкнулася схавацца,кідала свае дамы,уцякала ý лес.Расійскія чыноýнікі адыходзілі разам з арміямі,а памешчыкі самастойна эвакуіраваліся ý глыб краіны.
Для кіравання беларуска-літоýскімі губернямі 19 чэрвеня(1 ліпеня)Напалеон утварыý у Вільні Камісію Часовага ýрада Вялікага княства Літоýскага.Яе паýнамоствы распаýсюджваліся на Віленскую,Гродзенскую,Мінскую губерні і Беластоцкую вобласць.У склад камісіі ýвайшлі мясцовыя землеýласнікі,палітычныя дзеячы і вучоныя:С.Солтан(старшыня),К.Прозар,Ю.Серакоýскі,А.Сапега,Ф.Ельскі, А.Патоцкі і Я.Снядэцкі.Генеральным сакратаром быý прызначаны Ю.Касакоýскі.
У кампетэнцыю Камісіі ýваходзіла спагненне падаткаý і размеркаванне бюджэтных сум, арганізацыя ýзброенных сіл і адміністрацыі на месцах, фарміраванне жандармерыі, стварэнне сістэмы адукацыі і судовых устаноў. На французскі манер былі рэарганізаваны адміністрацыйныя адзінкі ( дэпартаменты, дыстрыкты, кантоны, камуны) і оргуаны мясцовага кіравання (адміністрацыйныя камісіі, падпрэфектуры). У гарадах, якія раней карысталіся магдэбурскім правам,ствараліся муніцыпалітэты.
На тэрыторыі Літвы і Беларусі паралельна дзейнічалі мясцовая і французская адміністрацыі. Кантрольныя функцыі і палітычнае кіраўніцтва належалі напалеонаўскаму камісару Л.П.Э.Біньёну. Ваенная ўлада знаходзілася ў руках генерал-губернатарв Літвы Дз. Ван Гагендорпа (са жніўня адначасова старшыня ўрада),якому падпарадкоўваліся ваенныя губернатары і каменданты.Агульны нагляд за дзейнасцю Камісіі меў міністр замежных спраў Францыі Г.Б.Марэ.
Адпаведным чынам былі арганізаваны Віцебская,Магілёўская, Смаленская і Курляндская губерні,але яны не падпарадкоўваліся віленскаму ўраду.
Перад створанымі ваеннай і грамадзянскай адміністрацыямі была пастаўлена задача харчовага і фуражнага забеспячэння напалеонаўскага войска.Выканаць аб ˈ ёмы паставак было немагчыма,а невыкананне вяло да рэквізіцый,канфіскацый і розных санкцый.Становішча ўскладнчлася тым,што Напалеон не разлічваў на доўгатэрміновыя ваенныя дзеянні,а таму не зрабіў спецыяльных запасаў.Забеспячэнне арміі ён перакладаў на плечы мясцовага насельніцтва.Тым не менш,да лістапада 1812 г.,агульнымі намаганнямі ваеннай і грамадзянскай адміністрацыі,у Вільні і Мінску быў сабраны вялікі запас харчавання і фуражу(дастаўся наступаючым рускім войскам).
Вельмі важнай праблемай з’яўлялася фарміраванне ўзбраеных сіл.Для абароны краю і папаўнення напалеонаўскай арміі ствараліся нацыянальная гвардыя(міліцыя),пяхотныя і кавалерыйскія палкі, жандармерыя,егерскія батальёны.Усяго ў войску (кавалерыя і пяхота) планавалася набраць 14 тыс. рэкрутаў і 1 тыс. добраахвотнікаў з ліку шляхцічаў для палка імператарскай гвардыі.Справа ў гэтым накірунку ішла марудна.Сяляне не выказвалі асаблівага жадання ісці ў войска.Большую актыўнасць праявіла шляхта.Аднак і сярод яе добраахвотнікаў аказалася значна менш,чым чакалі.Адна частка шляхты прытрымлівалася пазіцыі чакання,другая лічыла,што дастаткова будзе матэрыяльных ахвяраванняў.Нягледзячы на гэта,да зімы 1812 г. войска ВКЛ налічвала каля 20 тыс. чалавек.На ўласныя сродкі магнатаў былі сфарміраваны коннаегерскі полк І.Манюшкі,уланскія палкі Л.Паца і Д.Радзівіла,конна-артылерыйская рота Р.Тызенгаўза і інш.
З другога боку адносіны паміж напалеонаўскімі ўладамі і мясцовым прывілеяваным насельніцтвам былі даволі лагоднымі,але ў сапраўднасці адбывалася паступовае ахалоджванне.У напалеонаўскім войску хутка пагаршалася дысцыпліна,вынікам чаго стала марадзёрства.Напалеон і яго адміністрацыя разумелі небяспечнасць гэтай з’явы,спрабавалі спыніць ці абмежаваць яе маштабы.У ліпені па загадах маршала Л.Н.Даву былі створаны спецыяльныя рухомыя вайсковыя каманды.Аднак кардынальнага паляпшэння дысцыпліны ў арміі не назіралася:самавольныя рабункі,несанкцыяніраваныя рэквізіцыі і экзекуцыі працягваліся.
Відавочна,што ў найбольш складанай сітуацыі апынулася беларускае сялянства.Становішча сялянства ніколі не было лёгкім,а з пачаткам ваенных дзеянняў яно яшчэ больш пагоршылася.У зоне непасрэдных баявых дзеянняў вяскоўцы шукалі паратунку ў лесе. Пасля заканчэння баёў многія з іх не спяшаліся вярнуцца дамоў.Гэта выклікала заклапочанасць памешчыкаў і адміністрацыі. Спробы прымусовага вяртання часам выклікалі жорсткае процідзеянне з боку сялян.
Ва ўмовах вайны адміністрацыя ўжо не мела магчымасці эфектыўна выкарыстоўваць рэпрэсіўны механізм.Гэта адчулі і сяляне, якія адмаўляліся выконваць феадальныя павіннасці,уцякалі ў лес.У ліпені 1812г. прыгонныя пана Ф.Янкоўскага з вёскі Кузявічы Барысаўскага павета “паднялі бунт і не з’явіліся на звычайную павіннасць у маёнтак і аб гэтым не хочуць і слухаць”.Каб прымусіць сялян выконваць свае абавязкі,мясцовыя памешчыкі звярталіся за дапамогай да новай улады.Але і гэта не заўжды прыносіла поспех. Нярэдка сяляне аказвалі ўзброенае супраціўленне сваім прыгнятальнікам.Вяскоўцы стваралі невялікія атрады,рабілі напады на хлебныя лаўкі,свірны і каморы навакольных памешчыкаў,а часам рабавалі і спальвалі двары і фальваркі.Для навядзення парадку французскія ўлады былі вымушаны пасылаць супраць сялян вайсковыя атрады.
З прыходам французскай арміі сяляне пэўны час займалі палітыку чакання,тым больш што сярод іх распаўсюдзіліся чуткі аб намеры Напалеона скасаваць прыгоннае права.Рэаліі вайны штурхалі сялян на супраціўленне.Яны аб’ядноўваліся і пачыналі даваць адпор малалікім групам марадзёраў,нападалі на салдат,якія адсталі ад войска ці заблудзілі,на каманды фуражыраў.
Напалеон мог перацягнуць сялян на свій бок,адмяніўшы прыгоннае права,але ён гэта не зрабіў.Сам Напалеон 20 снежня 1812г. на пасяджэнні Сената Францыі тлумачыў:”Я мог бы ўзняць супраць яе большую частку яе ўласнага насельніцтва,абвясціўшы вызваленне рабоў…Але,калі я даведаўся пра грубасць нораваў гэтага шматлікага класа рускага народа,я адмовіўся ад такой меры,якая асудзіла б мноства сямействаў на смерць,рабаванне і страшэнныя пакуты”. Верагодна,Напалеон не столькі клапаціўся аб рускім дваранстве, колькі баяўся згубіць вынікі ваеннай кампаніі ў час народнага сацыяльнага выбуху.
Новыя ахвяры і разбурэнні прынесла беларускаму народу адступленне напалеонаўскага войска і рух рускай арміі на захад.У кастрычніку 1812г. руская армія вымусіла Напалеона пакінуць Маскву і адступаць па старой смаленская дарозе.У хуткім часе рэшткі “вялікай арміі” апынуліся на Беларусі. На Беразіне расійскія войскі з корпуса Вітгенштэйна,3-й Заходняй арміі П.В.Чычагава і Галоўнай арміі планавалі акружыць французаў і захапіць Напалеона ў палон.Але М.І. Кутузаў адстаў на тры пераходы.Напалеон стварыў бачнасць пераправы цераз Беразіну каля с.Ухалоды,а сам навёў масты каля Студзёнкі.З цяжкімі баямі 14-16(26-28) лістапада Напалеон пераправіў частку баяздальных часцей на правы бераг і крочыў ад Беразіны да Вільні.Бярэзінская аперацыя,нават не зусім удалая для расійскіх войскаў,паставіла Напалеона на край пагібелі.Яго армія фактычна перастала існаваць:пасля пераправы засталося толькі 9тыс.баяздольных і каля 1015 тыс небаяздольных чалавек.
21лістапада(3 снежня) у Маладзечне імператар склаў ”пахавальны” 29-ты бюлетэнь,у якім ён прызнаў сваё паражэнне.23 лістапада (5 снежня) у Смаргоні Напалеон перадаў камандаванне І.Мюрату і пакінуў сваю армію.Ён спяшаўся ў Парыж.
У снежні рэшткі “вялікай арміі ”(каля 30 тыс.чалавек) разам з мясцовай адміністрацыяй (Камісія Часовага ўрада ВКЛ існавала да лета 1813г.) пакінулі межы Расійскай імперыі.На тэрыторыі заходніх губерняў было ўведзена расійскае ваеннае кіраванне і пачала аднаўляцца грамадзянская адміністрацыя.Кіруючыся ваеннастратэгічнымі і палітычнымі меркаваннямі,Аляксандр l дараваў шляхце Літвы і Беларусі яе здраду ў час вайны.Маніфестам ад 12 (24)снежня 1812 г. аб’яўлялася амністыя жыхарам заходніх губерняў удзельнікам вайны супраць Расіі пры ўмове іх вяртання на радзіму на працягу 2 месяцаў.Толькі пасля гэтага тэрміну маёнткі шляхты і магнатаў падлягаліся канфіскацыі.
Але абвешчанай Аляксандрамl амністыяй скарысталіся не ўсе.Тады Напалеон яшчэ не быў канчаткова пераможаным,і многія буйныя і дробныя землеўладальнікі паранейшаму звязвалі свае надзеі з яго спробамі павярнуць назад ход ваенных дзеянняў.Пасля вайны 1812г. толькі ў Магілёўскай,Мінскай і Гродзенскай губернях поўнай ці частковай канфіскацыі падлягала каля 153 тыс. сялян мужчынскага полу.Але ў выніку ўсеагульнай і безумоўнай амністыі,якая была абвешчана маніфестам ад 30 жніўня(11 верасня) 1814г.,усе канфіскаваныя або секвестраваныя маёнткі падлягалі вяртанню іх уладальнікам.
Ваенныя падзеі 1812г. прынеслі Беларусі незлічоныя страты:тысячы загінуўшых,зруйнаваныя гарады і вёскі,скарачэнне амаль напалову колькасці жывёлы.Былі страчаны многія культурныя каштоўнасці Беларусі.
Глава II
Айчынная вайна 1812 г. на Бярэзіншчыне.
Галоўныя сілы Напалеона,пераправіўшыся цераз Нёман,рухаліся трыма паралельнымі дарогамі,адна з якіх ішла праз Мінск,Ігумен, Беразіно,Пагост на Магілёў.Гэтым шляхам рухаўся 1-ы пяхотны корпус маршала Даву (72 тыс. чал.).Корпус Даву складаўся з пяхотных дывізій Марана,Фрыяна,Гюдэна,Дэсэ і Кампана,кавалерыйскіх брыгад Бардуселя і Пажоля.Пасля захопу Мінска Даву накіраваў на Ігумен Брыгаду Пажоля.Неўзабаве ён і сам рушыў на Ігумен для злучэння з брыгадай і для канцэнтрацыі тут галоўнай часткі сваіх войск.Далей французскія войскі планавалі рухацца на Магілёў,каб не даць магчымасці 2-ой рускай арміі пад камандаваннем П.І.Баграціёна злучыцца з асноўнымі сіламі рускіх войск.Да 2(14)ліпеня войскі французаў,якія накіроўваліся да Ігумена,сканцэнтраваліся тут.3(15) ліпеня сюды прыбыў Даву і пачаў рыхтаваць войскі да пераправы на левы бераг ракі Беразіны.З гэтай мэтай ён даў распараджэнне аб будове мастоў ля Барысава,Беразіно і Якшыц,аб прыкрыцці дзвюх апошніх перапраў,умоцаванні на левым беразе ракі і аб заняцці кожнай пераправы пяхотным палком.Пажолю было загадана сабраць звесткі аб шляхах,якія вядуць ад Якшыц на Магілёў,Стары і Рагачоў.
Узмацненне рускай лёгкай кавалерыі па лініі Свіслачы і паяўленне яе на левым беразе Беразіны прывялі Даву да думкі,што яе мэта ‒ замаскіраваць рух Баграціёна на Бабруйск.Узважыўшы абставіны,Даву пераконваецца,што нельга траціць ні мінуты ‒ трэба дагнаць Баграціёна на Дняпры.І ён выбірае шлях для войск,якія сканцэнтраваліся ў раёне Ігумена,праз Беразіно на Галоўчын.4(16) ліпеня Даву з войскамі выступіў з Ігумена,5(17) ліпеня прыбыў у Пагост,а 7(19) ліпеня ўжо быў у Эсьмонах.Для прыкрыцця яго маршруту каля Якшыц быў пакінуты атрад Пажоля ў складзе пяхотнага палка і брыгады кавалерыі,да якіх павінен быў далучыцца конна-егерскі полк Меда.Манеўруючы па абодвух берагах Беразіны і турбуючы рускія войскі пры руху іх ад Бабруйска на Рагачоў,Пажоль павінен быў прыкрываць з паўднёвага ўсходу гарады Ігумен і Мінск.Выканаўшы сваю задачу,Пажоль пазней рушый на Бялынічы і Княжыцы.
На тэрыторыі Ігуменскага павета на Магілёў рухаўся,згодна з указаннямі,атрыманнымі з галоўнай кватэры Напалеона,5-ы польскі корпус князя Панятоўскага ў складзе дывізій Заёнчыка,Дамбоўскага і Князевіча(36 тыс. 400чал.) і 4-ы рэзервовы кавалерыйскі корпус пад камандаваннем Латур-Мабура,які складаўся з лёгкай дывізіі Ражнецкага і кірасірскай дывізіі Лорта(8 тыс.чал.). Латур-Мабур,дасягнуўшы Глуска,12(24) ліпеня накіраваўся праз мястэчка Беразіно на Магілёў.Такім чынам,рухаючыся прамым шляхам ад Вільна праз Мінск,Ігумен,Беразіно,Пагост на Магілёў наперарэз2-й рускай арміі Пятра Баграціёна,якая ішла на злучэнне з 1-ай рускай арміяй,якую ўзначальваў Барклай дэ Толі,французскія войскі 1-га пяхотнага корпуса маршала Даву ў ліпені 1812 года акупіравалі тэрыторыю Ігуменскага павета,у склад якога тады ўваходзіла і тэрыторыя сучаснай Бярэзіншчыны.
Пасля захопу беларускіх зямель французскай арміяй становішча народных мас вельмі пагоршылася.Страшэннаму рэзанню і спусташэнню Беларусі спрыялі і шматлікія пастаўкі харчу і фуражу для ўтрымання акупацыйных улад і войска.Каб пракарміць вялікую французскую армію на сродкі насельніцтва,напалеонаўскія генералы і інтэданты прад’яўлялі патрабаванні,якія пераўзыходзілі ўсякія магчымасці краю.З гэтай мэтай на тэрыторыі Беларусі і Літвы загадам камісіі часовага ўрада Мінскага дэпартамента ад 16(28) ліпеня 1812 г. на галоўных ваенных трактах былі створаны пастаянныя вялікія правіянцкія магазіны(склады).Адзін з такіх магазінаў быў створаны і ў горадзе Ігумен.Апрача пастаянных магазінаў на бакавых шляхах у гарадах і мястэчках для харчавання французскіх войск ствараліся зтапныя,якія неабходна было ўвесь час трымаць запоўненнымі харчам і фуражом.Загадвалі імі чыноўнікі-камісары і падкамісары.Для аховы магазінаў ім прыдавалася вайсковая варта.
Бязлітасная барацьба з акупантамі і іх паплечнікамі панамі была адказам беларускага народа на ўсе жорсткасці,грабяжы, прыгнечанні,разбоі і рэквізіты,якія не падаюцца апісанню. Сялянства паўсюдна зрывала выкананне намечаных харчовых і іншых павіннасцей,наўмысна не ўбірала пасевы і не касіла лугі.Як і пры наступленні французаў,сяляне пакідалі вёскі і хаваліся ў лясах,дзе аб’ядноўваліся ў партызанскія атрады,напалалі на французскіх марадзёраў,грамілі маёнткі памешчыкаў,давалі адпор карным экспедыцыям.
Завяршаючы ўдар па ворагу быў нанесены на тэрыторыі Беларусі на рацэ Беразіна.Па дакладных разліках галоўнакамандуючага рускімі войскамі фельдмаршада М.І.Кутузава мелася на ўвазе на левым,усходнім, беразе Беразіны акружыць французскія войскі “Напалеона з яго галоўнымі сіламі і знішчыць да апошняга”.
Па характары шляхоў на тэатры ваенных дзеянняў паміж Дняпром і Беразіной Напалеон мог адступіць толькі на Мінск або на Вільна, Беразіна, праз якую Напалеон,рухаючыся на Мінск,павінен быў абавязкова перапраўляцца,уяўляла сабой на ўсім сваім працягу-ад вытокаў Свіслачы-шырокую,вельмі забалочаную даліну,акаймаваную лясамі.Найбольш прыгодныя для пераправы пункты знаходзіліся ў раёне Барысава,каля вёскі Уша і Беразіно.Для адступлення па маставой пераправе каля Беразіно Напалеону неабходна было выкарыстаць дарогу,якая аддзялялася ад галоўнага шляху і ішла з Бабра праз Ухвалу на Беразіно і далей на Ігумен і Мінск.
Перад тым як выкарыстаць гэты шлях,Напалеон падрабязна азнаёміўся з перашкодамі, якія ляжалі на ім.Для гэтага ён выклікаў да сябе некалькі чалавек,якія добра ведалі мясцовыя ўмовы.У выніку Напалеон прыйшоў да вываду,што гэты шлях пагражае французскай арміі непазбежнай гібеллю.Не гаворачы ўжо аб неспрыяльных умовах,якія неабходна было пераадолець на гэтым адрэзку ракі Беразіны.Рух у паўднёвым напрамку,безумоўна,павінен быў прывесці да сутыкнення з галоўнымі сіламі рускай арміі на чале з Кутузавым, што не ўваходзіла ў планы Напалеона.
У раёне ракі Беразіна шлях адступлення войск Напалеона перагароджвалі рускіая армія адмірала Чычагова(30 тыс.чал.) і войскі генерала Вітгенштэйна(35 тыс.чал.).Асноўныя сілы рускіх войск на чале з Кутузавым (60 тыс.чал.)рухаліся паралельна за арміяй Напалеона.
8(20) лістапада Напалеон выступіў з Оршы на Барысаў,маючы намер пераправіцца там цераз Беразіну і рухацца далеё у напрамку на Мінск.На другі дзень да галоўных сіл Напалеона далучыўся корпус Удзіно.З поўначы адступаючыя войскі Напалеона прыкрываў ад нападу рускіх войск генерала Вітгенштэйна французскі корпус Віктора.На дапамогу апошняму з Беразіно паспешна выступіла дывізія генерала Дамброўскага.
Кутузаў прадбачыў магчымасць руху войск Напалеона ў паўднёвым напрамку.”Лёгка можа быць,-пісаў ён Чычагову,-што Напалеон, бачачы немагчымасць ачысціць сабе шалях праз Барысаў на Мінск,паверне ад Талачына або Бабра на Беразіно і Ігумен”.Іменна ён раіў Чычагову “назіраць за ім партызанам,каб загадзя ведаць аб яго руху і прадухіліць яго”.
4(16)лістапада 1812 года,за дзесяць дзён да пачатку пераправы врйск Напалеона цераз Беразіну,арміяй адмірала Чычагова быў заняты горад Мінск.Адгэтуль па загаду Кутузава ён накіроўваўся да ракі Беразіны,каб перашкодзіць пераправе французскіх войск.Будучы ў Мінску,Чычагоў атрымаў першыя звесткі аб руху дывізіі Дамброўскага(накіроўвалася з Беразіно для абароны з авангардам Чычагова),што яна павярнула на Ігумен.
Перад выхадам галоўных сіл Чычагова з Мінска на Барысаў да ракі Беразіна палкоўнік Лукоўкін,згодна з распараджэннем,з адным казачым палком быў накіраваны на Ігумен для праследавання адступаўшай у гэтым напрамку польскай дывізіі Дамброўскага. Непадалёку ад Барысава два ўзятыя ў палон польскія афіцэры паказалі,што дывізія Дамброўскага з Беразіно ідзе да Барысава,дзе яна павінна злучыцца з корпусам Віктора.Паказанне гэта падцвярджалася данясеннем казацкіх атрадаў,якія на шляху з Беразіно ў Барысаў выявілі прысутнасць некалькіх эскадронаў польскіх уланаў.
Да вечара 10(22) лістапада армія Чычагова заняла лінію па Беразіне ад Зембіна да вёскі Уша,а да 14(26) лістапада кутузаўскі план стратэгічнага акружэння галоўных сіл Напалеона ў раёне паміж Дняпром,Беразіной і Дзвіной быў паспяхова завершаны.
Узважыўшы ўсе сабраныя звесткі і абставіны,Чычагоў прыйшоў да няправільнай думкі,што Напалеон хоча фарсіраваць Беразіну ў ніжняй частцы яе цячэння.Ідучы насуперак меркаванням свайго начальніка штаба генерала Сабанеева і некаторых іншых генералаў,якія раілі пачакаць з вывадамі да лепшага высвятлення стоновішча,Чычагоў вырашыў неадкладна перанесці цяжар абароны на поўдзень ад Барысава,перамясціўшы туды свае галоўныя сілы і ўзмацніўшы ў той час нагляд за ніжнімі ўчасткамі ракі.
Такім чынам, да раніцы 14(26) лістапада 1812 года групоўка арміі Чычагова і ўмовы абароны ёю асобных участкаў Беразіны змяніліся. Перамена гэта заключалася як у некаторым падаўжэнні і паслабленні абароны,так і галоўным чынам у тым,што паўночны ўчастак ракі,які да гэтага часу быў больш забяспечаным,цяпер аказаўся ў менш спрыяльных умовах ў параўнанні з паўднёвым. Толькі з прычыны нерашучасці і вяласці непасрэдных выканаўцаў кутузаўскага плана акружэння і поўнага знішчэння праціўніка ля пераправы Напалеон і некалькі тысяч французскіх салдат пазбеглі немінучага палону.
Пасля пераправы войск Напалеона цераз Беразіну фельдмаршал Кутузаў,галоўная кватэра якога знаходзілася ў Шавярнічах,зрабіў распараджэнне,у якім,у прыватнасці,гаварылася:”Галоўная армія, пераправіўшыся цераз Беразіну пры сяленні Жукавец,павінна ісці праз Смалявічы,Ракаў,Валожын да Новых Тракаў”.
Так сумеснай барацьбой рускай арміі і беларускага народа (партызанскія атрады,у рускім войску служыла і шмат беларусаў) да канца снежня 1812 года Беларусь была поўнасцю вызвалена ад захопнікаў.
Заключэнне
Нашэсце напалеонаўскіх войск і кароткачасовае знаходжанне іх на тэрыторыі Беларусі цяжка адбілася на гаспадарчым жыцці краю.Вялікае разарэнне і страты прынесла яно Бярэзіншчыне. Насельніцтва было аграблена акупантамі і даведзена да галечы, частка яго загінула ад нястач і эпідэмічных захворванняў.У Мінскай губерніі колькасць жыхароў зменшылася на 25 працэнтаў. Беларускаму народу напалеонаўская авантура каштавала мільён жыццяў(пры агульнай колькасці жыхарства ў 4 мільёны).Беларусь страціла кожнага чацвёртага.Даваенны ўзровень насельніцтва быў перавышаны толькі ў 1860 годзе.
У раёне баявых дзеянняў многія гарады і вёскі былі моцна разбураны,а некаторыя ўвогуле знішчаны.
Найбольш адчувальныя страты былі нанесены сельскай гаспадарцы Беларусі.Вораг знішчыў дзве трэці агульнай колькасці жывёлы.У многіх месцах пасяўныя плошчы скараціліся напалову.Звычайнымі з’явамі ў жыцці вёскі сталі неўраджаі і галадоўкі,эпідэміі.Вялікія страты вайна 1812 года нанесла і лясной гаспадарцы Беларусі.Пасля вайны вялікая колькасць лесу была высечана на аднаўленне спаленых вёсак і гарадоў,а таксама для продажу ў іншыя губерні і за мяжу.Толькі добрыя ўраджаі 1813 і 1814гг. дазволілі пазбегнуць на Беларусі масавага голаду.Аднак і пасля заканчэння вайны ўлады не спяшаліся прымаць кардынальныя меры па стабілізацыі становішча. Прыгоннае права было захавана,працягваліся рэкруцкія наборы,падатковы ціск амаль не змяншаўся.Разам з тым мясцовая шляхта,нават скампраментаваная супрацоўніцтвам з Напалеонам, захавала свае правы і прывілеі.Негатыўныя наступствы падзей 1812 гг. адчуваліся на Беларусі на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў.
Літаратура
1. Антонаў,В.В. Айчынная вайна 1812// Энцыклапедыя “Гісторыя Беларусі” Т.1./В.В.Антонаў.-Мінск,1993.
2. Бескровный,Л.Г. Отечественная война 1812 года./ Л.Г. Бескровный.-Москва,1968.
3. Гісторыя Беларусі.Пад рэд. Каханоўскага А.Г., Яноўскага А.А. / А.Г.Каханоўскі, А.А.Яноўскі. -Мінск,1968.
4. Гісторыя Беларусі.Ч.2.Пад рэд. Брыгадзіна П.І., Ладысева У.Ф. / П.І.Брыгадзіна, У.Ф.Ладысева.- Мінск,2000.
5. Жилин,П.А. Отечественная война 1812 года./П.А.Жилин.-Москва,1988.
6. Корнейчик,Е. Белорусский народ в Отечественной войне 1812 года./Е.Корнейчик.-Минск,1962.
7. Нарысы гісторыі Беларусі.Ч.1./Мінск,1994.
8. Памяць Бярэзінскі раён./Мінск,2004.
9. Троицкий,Н.А.1812 Великий год России./Н.А.Троицкий.-Москва,1988.
|
