Жерді тиімді пайдалану.
Елбасыағымдағыжылғы “Жаңаонжылдық – жаңаэкономикалықөрлеу – Қазақстанныңжаңамүмкіндіктері” аттыҚазақстанхалқынаЖолдауында, алдағыонжылдықтаелдамуынабағытталғанжаңаміндеттердіайқындапберді. Ондаелэкономикасыныңдамуыменоныңбәсекелестіккеқабілеттілігінарттырудағынегізгітабыскілті – ұлттықэкономиканыәртараптандыруғабасаназараударылды. Жолдаудаәртараптандырудыңбастыбірсегментіретіндеагроөнеркәсіптіккешендідамытудыңнегізгіүшбағытыатапкөрсетілді, яғнионыңбіріншісі – 2014 жылғааталғансаладаөнімділіктікемдегендеекіесеарттыру, екіншісі – елдіңазық-түлікқауіпсіздігінқамтамасызету, үшіншісі – экспорттықәлеуеттііскеасыру.
Аталмышміндеттердііскеасырудағыаграрлық-индустриялықәртараптандыруарқылыауылшаруашылықшикізатынқайтаөңдеудішұғыларттыру, жаңақұрал-жабдықтарменжаңатехнологиялардыенгізу, ауылшаруашылығындазаманталабынасәйкес, сапалыөнімөндіругежаңакөзқарастықалыптастыру, соныменқатарәлемдіктәжірибенікеңіненпайдалану – бүгіндеелімізөздігіненшешеалатыністер. Бұлретте, әрине, ауылшаруашылығынданегізгіөндірісқұралыболыпсаналатынжерресурстарынтиімдіпайдалану, аталғанміндеттердііскеасырудаасамаңыздырөлатқаратыныбелгілі. Ашық нарықтық экономика жағдайында және әлемдік азық-түлік рыногында орын алып отырған үлкен бәсекелестікте ауыл шаруашылығы өндірісінде жетістіктерге жету үшін де жерді тиімді пайдалану басты шарт болып табылады. Қазіргікездереспубликамыздағыауылшаруашылығымақсатындапайдаланылатынжерлердіңжалпыкөлемі 91, 7 млн. га, оныңішіндеегістікжерлер – 22,5 млн. га. Бұлретте, егістікжерлердің 70 пайызыҚостанай, Ақмола, СолтүстікҚазақстанжәнеПавлодароблыстарындашоғырланған. Соныменқатар, республикабойынша 2,1 млн. гасуармалыжербар, оныңішінде 1,4 млн. гектарыегістікжержәнеолнегізінен (80%) Алматы, ОңтүстікҚазақстан, Жамбыл, ҚызылордажәнеШығысҚазақстаноблыстарындаорналасқан.Дегенмен, АуылшаруашылығыминистрлігініңСуресурстарыкомитетініңмәліметтерінесәйкес, 2008 жылысуармалыжерлердің 37%-ыпайдаланылмаған. Оныңбастысебептері, көпжылдарданберісуаружүйелерініңтехникалықтөменжабдықталуы, сутартуменсубөлужүйелерініңескіруіжәнеалаптардыңқайтасорлануытопырақсапасыннашарлатып, аталғанжерлердітиімдіпайдалануғакеріәсерінтигізуде.
Елімізде, ТМДелдеріменбасқадашетмемлекеттердіңзаңнамаларынасәйкес, ауылшаруашылығыжерлерінтиімдіпайдалануқатыстымәселелернегізіненекібағыттажүргізіледі.
Біріншісі, мемлекеттарапынанжердітиімдіпайдалануғақатыстыжүргізілетініс-қимылдар. Олардымақсатынақарайүшбөліккебөлугеболады. Олардыңалғашқысыжердітиімдіпайдалануғабайланыстызаңнамалардыжетілдіру. ҚолданыстағыЖеркодексінесәйкес (92-бап), екіжылпайдаланбағанжеручаскелері, жердібақылауинспекцияларытарпынанжазбашаескертуберілгенсоң, жеручаскесітағыдабіржылпайдаланылмағанжағдайда, соттәртібіндежеручаскесіоныңиесіненмәжбүрлепалынады. Алауылшаруашылықжерлеріолардыпайдаланудажерқұнарлылығыныңедәуіртөмендеуінесоғатынболса (93-бап), жеринспекциясының, талапарызберуденүшайбұрын, заңбұзылуынжоютуралыжазбашаескертуденкейінғанажәнеосымерзімдежериесізаңдардыңбұзылуынжоймағанжағдайдасоттәртібіменжеручаскесімәжбүрлепалынуымүмкін.
Жердіпайдаланбауынабайланыстыжеручаскесіналумеханизміөтекүрделіжәнесотпроцедурасынқоспағанныңөзінде, жердіпайдаланбаумерзіміүшжылғадейінсозылады. Бұданбасқажерқұнарлылығыныңтөмендеуінебайланыстыолардыалыпқоютетігіжерқұнарлылығыныңтөмендеуініңкөрсеткіштерізаңнамаларменбелгіленбеуінебайланыстыбүгінгікүніаталғанзаңбұзушылықбойыншашарақолданумүмкінемес. Осысебепті, агенттіктарапынанЖеркодексінетиістіұсыныстарәзірленіп, қазіргікездеоларПарламентМәжілісініңқарауынаенгізілді. Бұлретте, жердіпайдаланбағаныүшінолардыалыпқоютетігінжетілдіружәнеауылшаруашылықжерлерініңұзақмерзімгеайналымнаншығыпқалуыныңалдыналумақсатында, кодекстебелгіленгенекіжылпайдаланбаумерзімі 5 жылкезеңдегіекіжылпайдаланбағанмерзімнентұратынболады.Соныменқатар, жерқұнарлылығынтөмендетугебайланыстыкөрсеткіштерҮкіметбекітетінжердітиімдіпайдаланудыңтәртібіқұрамындабелгіленетінболады. ЖерқұнарлылығыкөрсеткіштерінанықтаужәнеоларғамониторингжүргізумақсатындаАуылшаруашылығыминистрлігініңқұрамындаболыпкелген “Республикалықагрохимияқызметініңғылымиметодикалықорталығы” мемлекеттікмекемесіҮкіметқаулысыменЖерресурстарынбасқаруагенттігіқұрамынаберілді.
Келесішара– ауылшаруашылығынасубсидияларберудіжүйелендіру. Аталғанмәселебойыншамемлекетсаясатыныңмәні, олауылшаруашылықсубъектілерінеберілетінсубсидиялардыозықтехнологияларменсапалыауылшаруашылықөнімдерінөндіретінжәнежерресурстарынтиімдіпайдаланатынсубъектілергебасымдылықретіндеберудіжүйелендіруболыптабылады.Соңғысы – жерпайдалануменқорғаудымемлекеттікбақылау. Мемлекеттіңбастыәкімшілікфункцияларынажататынмемлекеттікбақылаудыңнегізгімақсатыжерпайдаланудазаңдылықтардыңсақталуынбақылауболыптабылады. Аталғанфункцияныагенттіктіңөңіраралықжеринспекцияларыатқарады. Былтырғыжылдыңқорытындысыбойынша, агенттіктіңжеринспекцияларыкөлемі 1,3 млн. гажерде 9 мыңнанасапайдаланылмайтынжеручаскелерінанықтады. Соныменқатар, көлемі 2,04 млн. габолатын 3,4 мыңжеручаскелеріиесізучаскелерретіндеесепкеқойылды.Бұданбасқа, ауылшаруашылығымақсатындағыжерлергеқатыстыинспекциякөлемі 1,6 млн. гажерде 1,6 мыңтексерісжүргізіп, жалпыкөлемі 416,3 мыңгажерде 894 жерзаңнамасынормаларыныңбұзылуынанықтады. Тексеріснәтижелерібойынша 894 субъектіжауапкершіліккетартылды (ауылшаруашылығынабелгіленгенжерлердітиімсізпайдаланунемесемүлдепайдаланбағаныүшін) оларғажалпысомасы 17,9 млн. теңгеайыппұлсалындыжәне 119 жағдайдаескертутүріндеәкімшілікшараларқолданылды. Көлемі 41,1 мыңгаболатын 9 жеручаскелерібойыншасоторгандарынаталап-арыздардайындалды. Аграрлықсектордыңиелікетушісубъектілеріненысаналыбелгіленгенауданы 583,3 мыңгажерлердіпайдалануқажеттілігітуралы 5,1 мыңескертухаттаржіберілді. Ауылшаруашылығымақсатындапайдаланылатын 480,2 мыңгажерлержерпайдаланушылардыңиелігіненшығарылып, мемлекеттікменшіккеқайтарылды.Жерлердітиімдіпайдаланубойыншамемлекеттарапынанжүргізілетініс-шаралардыңкелесібірбағыты, олжериелерініңөздерібастамашыболатыніс-қимылдар.Еліміздіңзаманталабынасайнарықтықэкономикағакөшуінебайланысты, республикамыздағыауылшаруашылықмақсаттағыжерлерінегізіненмемлекеттікемессубъектілердіңиелігінекөшкеніаян. Осысебепті, ауылшаруашылықжерлерінің 98 пайызынанастамы 207 мыңшаруақожалықтарыжәне 7,1 мыңшаруашылықсеріктестіктер, акционерлікқоғамдарменауылшаруашылықкооперативтерініңиелігінде. Сондықтанда, өзиеліктеріндегіжерлердітиімдіпайдалануменолардықорғауаталғансубъектілердіңбастымүддесіменміндеті.
Ауылшаруашылық жерлерін тиімді пайдалануда шаруашылықтардың жер көлемі, ауылшаруашылық мәшинелерін пайдалану тиімділігі мен ауыл шаруашылығын өнеркәсіптік жүйеге бейімдеуге және де жаңа технологияларды енгізуге айтарлықтай әсерін тигізеді деп атауға болады.Қазіргі кезде, солтүстік өңірлерде шаруа қожалықтарының орташа жер көлемі 400 гектардан 720 гектарға дейін, ал оңтүстік өңірлерде 20-дан 162 гектарға дейін құрап отыр. Солсебепті, шаруақожалықтарыжерлерінбіріктіруарқылыолардыірілендіру, соларқылыөндірістітиімдіжүргізудіңтәсілдеріндамыту, өзектімәселелердіңбіріболыпотыр. Заңнамаларғасәйкес, мұндайбастамажерпайдалаушылардыңеркіменжүргізіледі. Мемлекеттарапынанолардыынталандырудаэкономикалықтетіктер, яғнисубсидиялардыберудіжүйелендіруарқылы, шаруашылықтардыірілендіругежәнеозықтехнологиялардыпайдалануғаекпінберуқолданылады.
Бұданбасқа, ауылшарушылығыжерлерінтиімдіпайдалануарқылы, осысаладаеңбекөнімділігінарттырудыңауылшаруашылығысубъектілерінетиесілікелесібірбағыт – жердіпайдаланудыңғылыминегізделгенжергеорналастыружобаларынжасау. Жоба аясында жерді сапасы мен мақсатына орай орналастыру шаралары, ауыспалы егістерді қолдануды ұйымдастыру, жерді жел және су эрозиясынан қорғауға және топырақ құнарлылығын арттыруға негізделген жерді өңдеудің технологиялық карталарын жасау, рынок сұранысына орай, жергілікті жерге бейімделген ауылшаруашылық дақылдарының құрамын анықтау, тағы да басқа осы айтылған мәселеге қатысты кешенді жұмыстарды жүргізу. Осы себепті бұл шараларды жүргізу жер иелерінің олардың мүдделерімен қатар осы саладағы мемлекет саясатымен ұштасатын іс-шаралар десек қателеспейміз.
Қорытынды
Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру, соның нәтижесінде халықтың тұрмысын, әл – ауқатын жақсарту өндірістің еңбек, материалдық және табиғи қорларын тиімді пайдаланумен тікелей байланысты. Қазіргі кезде және болашақта өндіріс қорларының барлық түрін кешенді, үнемді пайдалану мәселесін шешкенде ғана экономиканың даму қарқынын арттыруға болады.
Бұл мәселенің шешімі ең алдымен табиғаттың қалыпты жадайын сақтап, оның ресурстарын тиімды пайдаланумен тығыз байланысты. Өйткені табиғат өндіріс қорының көзі, әрі өндірісті орналастыру ортасы ретінде өндірістің барлық саласына қатысты. Өндірістің даму қарқыны артқан сайын табиғат байлығын пайдалану мөлшері де өсіп келеді. Соған байланысты әсіресе қалпына келмейтін табиғат байлығының тиімді қорының азаюы немесе сапасының төмендеуі қоғамның өндіріске жұмсалатын шығынының артуына кері әсер етуде. Өндірісте қолданылатын табиғат қоры сапасының төмендеуінен туындайтын өндіріс тиімділігіне кері әсерді ғылыми – техникалық жетістіктер нәтижесі де жоя алмай тұр. Екінші жағынан, өндірістің кері әсеріне табиғи ортаны қорғау ісі де күрделене түсті. Сондықтан да табиғат байлығын кешенді, үнемді пайдалану кезек күттірмей шешімін табуға тиіс мәселеге айналып отыр. Оған табиғаттың және қоғамның даму заңдылықтары негізінде, олардың үйлесімділігін арттыру арқылы ғана қол жеткізуге болады.
Табиғатты тиімді пайдалануда экономика ғылымының маңызы зор. Табиғатты қорғау, тиімді пайдалануды басқару, жоспарлау, оған экономикалық ынталандыру, табиғат байлығын игеруге, табиғи ортаны қорғауға жұмсалған шығындардың тиімділігін анықтау, қоғамдық қажеттілікті қамтамасыз етудің тиімді жақтарын белгілеу, т.с.с. экономика ғылымының тікелей атқаратын қызметі.
Табиғат байлығын пайдалану, табиғи ортаны қорғау білікті инженер, экономист мамандар даярлаумен де тікелей байланысты. Өйткені қазіргі өндіріс басшыларымен ұйымдастырушылары өндіріс қорларын игеру экономикасын оның ішінде табиғат байлығын пайдалану, табиғи ортаның қорғау мәселесін терң меңгеруге, қоғамға қажетті өндіріс қорларын ұйымдастыра білуге қабілетті болуға тиіс.
Бұл еңбекте табиғат байлығын пайдаланудың, табиғи ортаны қорғаудың қазіргі жағдайы; ғылыми – техникалық жетістіктер деңгейі, олардың табиғатты пайдалануға әсері; табиғат байлығын экономикалық бағалау әдістері; табиғат байлығын пайдалану, табиғи ортаны қорғау тиімділігін анықтау; оған экономикалық ынталандыру, басқару, ұйымдастыру әдістері қарастырылады. Сондай – ақ студенттер мен табиғат байлығын пайдаланушы өндіріс мамандарының табиғат байлығын пайдалану мен табиғи ортаны қорғау экономикасын үйренуіне көмектеседі.
Қолданылған әдебиеттер
1. Әкімбеков С., Баймұхаметова А.С., Жанайдаров А.У. “ Экономикалық теория ” /Астана 2002ж.-464 бет
2. Есекин Б. Прогресс Казахстана в достижении целей Повестки дня XXI века //Экология и устойчивое развитие.-2001 г
3. Қожаниязов Т.Қ., Қожаниязова Ж.Т. “ Қазіргі экономика ”
/Тараз, 2001 ж.
4. Мәмбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. “ Табиғат қорғау ”
/Алматы 1990 ж.-412 бет
5. Мұқауұлы С., Үпішев Е. “ Табиғат пайдалану экономикасы ”
/Алматы 1999 ж.-270 бет
|
