Гісторыя Беларусі
Канфесіянальная сітуацыя на Беларусі ўХІХ стагоддзі
Выканаў:
вучань 8 “Б” класа
сярэдняй школы №11
Кажакоў Сяргей
2005
Ідэалагчныя догмы, што панавалі ў савецкім грамадстве ў адносінах да рэлігіі, абумовілі спрошчаны падыход да асвятлення канфесіянальнай гісторыі, яе ролі ў развіцці гістарычнага працэсу на Беларусі. Усё здавалася вельмі простым, паколькі рэлігія — гэта "опіум для народа", царква магла адыгрываць толькі адмоўную ролю ў яго гісторыі. I толькі зараз мы пачынаем разумець, што і праваслаўная царква, і каталіцкі касцёл мелі вельмі вялікае значэнне ў гісторыі беларускага народа І што без вывучэння розных канфесій немагчыма намаляваць аб'ектыўную пстарычную карціну.
Канфесіянальная гісторыя Беларусі складаная і шматгранная. 3 X ст. на этнічна-беларускіх землях пачало распаўсюджвацца грэка-праваслаўнае хрысціянства, якое заставалася традыцыйнай рэліпяй асноўнай масы беларускага насельніцтва на працягу некалькіх стагоддзяў Праваслаўная царква ў пэўнай ступені была інтэгрыравана ў грамадска-палітычную структуру Вялікага княства Літоўскага, карысталася там прывілеямі І аказвала духоўны, сацыяльна-эканамічны і палітычны ўплыў на насельшцтва.
Час пранікнення каталіцтва на тэрыторыю Беларусі звычайна датуюць 1385 г. (Крэўская унія, абавязацельствы Ягайлы прыняць каталіцтва з усім народам княства Літоўскага). Як сцвярджаюць гісторыкі, гэтым падзеям папярэджваў этап з сярэдзіны XIII ст., калі разнастайныя сілы (Лівонскі ордэн, Рыжскае архіепіскапства, Польскае каралеўства) імкнуліся, праўда беспаспяхова, насадзіць каталіцтва ў Вялікім княстве Літоўскім. Адносіны паміж гэтымі дзвюма хрысціянскімі канфесіямі залежалі ад палітычных варункаў у той ці іншы час, адлюстроўвалі супрацьстаянне Усходу і Захаду, іх планы і прэтэнзіі на беларускіх землях
Пераход тэрыторыі Беларусі ў выніку трох падзелаў Рэчы Паспалітай (1772, 1793, 1795 гг.), дзе пануючым веравызнаннем было каталіцтва, да Расіі, у якой вяршэнствавала праваслаўе, абвастрыў міжканфесіянальныя адносіны, што прывяло да ліквідацыі уніяцкай царквы ў 1839 г. Канфесіянальная гісторыя Беларусі XIX ст. адлюстроўвала ўсе тыя супярэчнасці і праблемы, якія былі характэрныя для развіцця грамадства ў цэлым. Гэта быў час, калі адны канфесп паступова страчвалі сваю магутнасць і ўплывовасць на жыхароў беларускіх губерняў, другія, наадварот, набіралі моц, трэція зыходзілі ў нябыт. Акрамя праваслаўнай, каталіцкай і уніяцкай канфесій на развіццё гістарычнага працэсу пэўны ўплыў аказвалі і тыя, што існавалі ў гэты час на Беларусі: стараверства, пратэстанцтва (евангеліка-рэфармацкая і евангеліка-лютэранская канфесіі), іслам, іудаізм.
Рэлігійная стракатасць насельніцтва Беларусі, варожыя адносіны паміж духавенствам розных канфесій давалі магчымасць уладам выка-рыстоўваць сітуацыю ў сваіх мэтах Барацьба паміж канфесіямі (галоўным чынам паміж каталіцкай і праваслаўнай), якая то затухала, то зноў абвастралася, ішла на працягу XIX — пачатку XX ст. I толькі падзеі 1905 — 1907 гт. крыху аслабілі яе. Што датычыць болын малалікіх •канфесій, дык яны ў большасці сваёй Імкнуліся быць убаку ад гэтай барацьбы, хаця цалкам адысці ад падзей не заўсёды ўдавалася.
Праваслаўная царква
Дзейнасць Праваслаўнай царквы ў Беларусі у ХІХ-ХХ ст. ішла ў агульным рэчышчы ўсёй рускай Праваслаўнай царквы. У першай палове XIX ст. яна была накіравана на перавод уніятаў у праваслаўе, што і адбылося ўрэшце рэшт ў 1839 годзе на царкоўным саборы ў Полацку. Гэты сабор і прыняў рашэнне аб аб'яднанні Уніяцкай царквы з Праваслаўнай. Але прайшло яшчэ два дзесяткі гадоў, перш чым большая частка уніятаў была канчаткова далучана не толькі да Праваслаўнай царквы, але і да яе абрадаў.
Праваслаўная царква на Беларусі актыўна выступала супраць паўстанцаў 1863 г. і цалкам падтрымлівала палітыку віленскага генарал-губернатара М.М.Мураўева. Пасля падаўлення паўстання Праваслаўная царква была адным з праваднікоў палітыкі русіфікацыі Беларусі. Тысячы святароў былі накіраваны сюды з расійскіх губерняў, каб, побач з настаўнікамі з Расіі, тлумачыць жыхарам, што яны "рускія людзі, а католікі - гэта "палякі". Паўсюды будаваліся цэрквы ў нязвыклым для Беларусі псеўдавізантыйскім стылі.
Палітыка царызму па русіфікацыі краю, прывілеяванае становішча Праваслаўнай царквы, ліквідацыя царкоўнай уніі змянілі да канца XIX ст. канфесіянальнае аблічча беларусаў. Паводле ўсерасійскага перапісу 1897 г., ужо 80 працэнтаў беларусаў было праваслаўнымі, а католікі налічвалі толькі 18 працэнтаў.
Да 1917 г. Праваслаўная царква, у тым ліку і ў Беларусі, заставалася часткай бюракратычнага апарату імперыі, поўнасцю падпарадка-ванай царскаму самадзяржаўю. На працягу XIX- пачатку XXст. яна моцна ўплывала на менталітэт беларусаў.
Каталіцкі касцёл
Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай на тэрыторыі Усходняй Беларусі ў 1773 г. было ўпершьшю ўтворана Беларускае каталіцкае біскупства з цэнтрам у Магілёве. Кацярьша II назначыла біскупам Станіслава Богуша-Сестрэнцэвіча, дзядзьку В.Дуніна-Марцінкевіча. Усе гэта было зроблена без узгаднення з Ватыканам. Каталіцкае веравызнанне і свабоднае выкананне абрадаў захоўвалася. Маёмасць касцёлаў і кляштараў гарантавалася. Каталіцкаму духавенству, аднак, забаранялася далучаць да каталіцтва праваслаўных жыхароў. У 1782 г. Кацярына II пераўтварыла біскупства ў Магілеўскае арцыбіскупства і надала С.Богушу-Сестрэнцэвічу сан арцыбіскупа. У 1783 г. рымскі папа пацвердзіў гэтыя пераўтварэнні, надаўшы С.Богушу-Сестранцэвічу тытул мітрапаліта. Арцыбіскупу-мітрапаліту былі паддарадкаваны ўсе касцёлы, усе вернікі-католікі ў Расіі, усе кляштары і манашаскія ордэны.
У 1798 г. структура Каталіцкага касцелу ў Расійскай імперыі была рэарганазівана. Магілеўскай мітраполіі былі падпарадкаваныя біскупствы, утвораныя ці існаваўшыя на новадалучаных тэрыторыях пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай, у тым ліку Віленскае і Мінскае (пераўтворанае з Пінскага) біскупствы. Біскупы і арцыбіскуп-мітрапаліт прыносілі прысягу на вернасць імператару. У 1801 г. у Пецярбургу была ўтворана духоўная калегія рымска-каталіцкай рэлігіі з духоўных і цывільных асобаў, куда былі ўключаны і прадстаўнікі ўніяцкага духавенства. Калегія падпарадкоўвалася вышэйшай дзяржаўнай уладзе імперыі. Яна праіснавала да 1918 года.
Насуперак буллы (указа) папы Клімента XIVаб забароне ордэна езуітаў (1773 г.) Кацярына IIзахавала на Беларусі кляштары і аддзелы гэтага ордэну. У 1812 г. езуітам было дазволена адчыніць у Полацку вышэйшую навучальную ўстанову — Полацкую акадэмію з некалькімі факультэтамі. Але ў І820 г. Аляксандр I ліквідаваў аддзелы ордэна ў Расіі, і Полацкая акадэмія была зачынена.
Пад час паўстання 1831 г. на Беларусі і Літве каталіцкія святары і манахі прынялі чынны ўдзел у ім ці актыўна падтрымлівалі яго. Пасля задушэння паўстання ўрад Мікалая І пачаў праводзіць рэакцыйную палітыку падаўлення іншадумства. Паводле праграмы міністра асветы С.Уварава, зацверджанай царом, Расія павінна была ідэалагічна супрацьстаяць Еўропе, яе рэвалюцыйным ідэям, рэлігійнаму і цывілізацыйнаму ўпадку. Дактрына С.Уварава была заснавана на трох расійскіх прынцыпах: праваслаўе, самадзяржаўе, народнасць. Зыходзячы з гэтага, вялікарускі народ лічыўся пануючым, а заходнія ўплывы на яго меркавалася спыніць.
3 гэтай дактрыны выцякала антыкаталіцкая палітыка Мікалая I. На Беларусі было зачынена шмат каталіцкіх кляштараў, некаторыя касцёлы і уніяцкія храмы перадаваліся Праваслаўнай царкве. Землі кляштараў былі канфіскаваныя. На біскупскія пасады прызначаліся лаяльныя да цара, асцярожныя і, нават, баязлівыя біскупы. Каталіцкія духоўныя семінарыі фінансаваліся дзяржавай, а колькасць выкладчыкаў скарачалася. У 1832 г. быў ліквідаваны Віленскі ўніверсітэт (з тэалагічнай секцыяй у ім) і ўтворана Віленская духоўная акадэмія, якая ў 1842 г. была пераведзена ў Санкт-Пецярбург, дзе і існавала да 1918 г. У Вільні працягвала сваю дзейнасць Віленская каталіцкая семінарыя.
Каб паправіць стасункі з Ватыканам, Мікалай I у 1847 г. заключыў канкардат (пагадненне) з рымскай курыяй. Гэта быў першы і апошні канкардат царскай Расіі з рымскім папам. Гэты дакумент вызначыў правілы рэлігійнай дзейнасці Касцёла ў Расіі.
Паўстанне 1863 г. на Беларусі падтрымалі многія каталіцкія святары. Пасля задушэння гэтага паўстання пачаліся новыя рэпрэсіі супраць Каталіцкага касцёла. За тое, што мінскі біскуп Андрэй Вайткевіч не асудзіў паўстанцаў, генерал-губернатар М.Мураўеў загадаў яго выслаць. 3 Вільні быў высланы біскуп Адам Красінскі. У 1866 г. царскі ўрад разарваў канкардат з Рымам, у 1869 г. было ліквідавана Мінскае біскупства. З богаслужэнняў і казанняў выключалася польская мова і ўводзілася руская. Біскупы не прызначаліся на пасады, і іх месцы былі вакантныя. Каталіцкае духавенства супраціўлял ся гэтым новаўвядзенням, за што высылалася з Беларусі.
Пад час рэвалюцыі 1905-1907 гг. у Расіі імператар Мікалай ІІ у красавіку 1905 г. выдаў указ, паводле якога адмяняліся абмежаванні дзейнасці рэлігійных аб'яднанняў і цэркваў. Датычыў ен і болып свабоднай дзейнасці каталіцкага касцёла. Дазвалялася змяняць праваслаўнае веравызнанне, уніятам, гвалтоўна пераведзеньм у праваслаўе, можна было пераходзіць у каталіцтва (толькі Уніяцкай царквы ў Расійскай імперыі ўжо не было), католікам вярталіся былыя іх храмы (за вылючэннем тых, што былі перададзены раней Правас лаўнай царкве) і дазвалялася будаваць новыя, абвяшчалася амністыя дэпартаваньм святарам. Але ўжо падчас сталыпінскай рэакцыі зноў пачаліся абмежаванні ў дзейнасці Касцёла.
Агульны стан Каталіцкага касцёла на Беларусі ў 1914 г. быў наступны. У Віцебскай губерніі налічвалася 229 рымска-каталіцкіх. касцёлаў і капліц, у Гродзенскай - 150 і 2 кляштары ў Гродне, у Магілёўскай - 30, у Мінскай - 135 і ў Віленскай - 172.
Уніяцкая (Рымска-каталіцкая) царква
Павел I, які заняў трон у лістападзе 1796 г., з палітычных меркаванняў змяніў палітыку ў дачыненні да Рымска-каталіцкага касцела і Уніяцкай царквы. Уніятам было дазволена вярнуцца ў сваю веру. 90 працэнтаў іх выкарысталі такую магчымасць. Павел I у 1798 г. узнавіў, акрамя Полацкай, яшчэ Луцкую і Брэсцкую епархіі. Ен падпарадкаваў Уніяцкую царкву ў Расіі Рымска-Каталіцкай калегіі ў Пецярбургу. У першай чвэрці XIX ст. Уніяцкая царква на Беларусі і Украіне знаходзілася ў адносна спакойным становішчы.
Пачынаючы з 1826 г., урад Мікалая I пачаў наступ на Уніяцкую царкву ў Расійскай імперыі з мэтай яе ліквідаваць. У кастрычніку 1827 г. былі запланаваны сакрэтныя меры для паступовага пераводу ўніятаў у праваслаўе. Указам ад 22 красавіка 1828 г. была створаная самастойная Грэка-каталіцкая ўніяцкай калегія для падрыхтоўкі далучэння ўніятаў да Рускай Праваслаўнай царквы. Галоўную ролю ў далучэнні адыграў Іосіф Сямашка, з 1833 г. літоўскі уніяцкі епіскап, які яшчэ ў 1827 г. прапанаваў ураду план ліквідацыі Уніяцкай царквы, а яшчэ раней прасіўся, каб яго прынялі ў праваслаўе. Зламаўшы супраціўленне ўніяцкага духавенства паліцэйскімі мерамі (частка святароў, нязгодных далучыцца да Праваслаўнай царквы, была выслана ў Сібір, частка - у манастырскія турмы ў Расію або турмы на Беларусі), а таксама метадам подкупу (раздача багатых прыходаў, узнагарод, грашовых сум), І.Сямашка з дапамогай шэфа корпуса жандараў графа А.Х.Бенкендорфа, у ведамстве якога былі складзены адпаведныя паперы, падрыхтаваў ліквідацыю Уніяцкай царквы.
12 лютага 1839 г. у Полацку адбыўся сабор Уніяцкай царквы, на якім падабраныя загадзя ўдзельнікі аднадушна прынялі саборны акт аб далучэнні Уніяцкай царквы да Рускай Праваслаўнай царквы і накіравалі прашэнне аб гэтым Мікалаю I. Цар 25 сакавіка 1839 г. зацвердзіў саборны акт. У праваслаўе было пераведзена больш за 1170 тысяч чалавек. Аднак больш за 543 тысячы адмовілася ад пераходу і прынялі рымска-каталіцкае веравызнанне. Значная частка уніятаў (асабліва ў Віцебскай губерні) не прызнала акту ліквідацыі сваёй царквы. Жыхары соцень вёсак адмаўляліся прызнаваць праваслаўных святароў. Паліцыя карала іх з усей жорсткасцю. У 1875 г. была ліквідавана унія на тэрыторыі каралеўства Польскага (у складзе Расіі).
Іслам
На землях Беларусі іслам вызнае татарскае насельніцтва. Татарскія пасяленцы на беларусі доўгі час захоўвалі сваю сацыяльна-племянную арганізацыю, традыцыйныя звычаі, абрады, вераванні і адрозніваліся ад мясцовага насельніцтва асаблівасцямі матэрыяльнай культуры. З другой палавіны ХVІІ ст. ў татарскім асяроддзі знікаюць племянныя адрозненні, татарскія пасяленцы ўсе часцей прымаюць беларускія прозвішчы, карыстаюцца беларускай або польскай мовай. Разам з тым, яны захавалі рэлігію — мусульманства суніцкага толку.
У канцы ХІV стагоддзя з’явіліся ў Беларусі першыя мячэці. У 1591 годзе у Рэчы Паспалітай пражывала каля 100 тысяч татар, якія мелі амаль 400 мячэцяў. У ХVІІ ст. мусульмане трапілі пад уплыў каталіцкай царквы, іх колькасць зменшылася да 30 тысяч. Працэс адыходу ад іслама беларускіх татар працягваўся і ў наступным стагоддзі. Паводле перапісу 1897 г. у Гродзенскай, Мінскай і Віленскай губерніях пражывала 13 877 мусульман.У ХІХ ст. на Беларусі дзейнічала да 15 мячэцяў (Мінск, Навагрудак, Гродна, Слонім, Мір, Клецк, Іўе і інш.), дзе служылі татарскія мулы, якія падпарадкоўваліся Крымскай (Таўрычаскай) муфтыі. Частка беларускіх татар прыняла хрысціянства, але захоўвала самабытныя рысы ў гаспадарчым жыцці, хатнім побыце, нродным адзенні.
Іудаізм
ХАСІДЫЗМ (ад стараж.-яўр — набожны), рэліпйна-містычны рух у іудаізме.Узнік у 1-й палове 18 ст. на Валыні, Падоллі, Галіцыі і пашырыўся па ўсей Рэчы Паспалітай, а пазней і сярод сусветнага яўрэйства. У аснове веравучэнння хасідызму — спалучэнне элементаў рабізму і Кабалы(Іудзейскай містыкі). Яго заснавальнік І. Бешт (1700—60) прапанаваў вернікам містычны спосаб пазбегауць роспачы І заняпаду без скрупулезнага выканання абрадаў і глыбокага вывучэння Талмуда,як таго патрабавалі рабінска-кагальныя вярхі.
На Беларусь хасідызм пранік у 1770-я г. і сустрэў супраціўленне з боку прыхільнікаў традыцыйнага рабіністычнага іудаізму. Першым прапаведнікам стаў рабін з прыгарада Пінска Карлін (Каралін; А. Карлінскі), які заснаваў тут 1-ю хасідскую абшчыну. Пазней пад кіраўніцтвам Ш.Залмана з Лёзна, духоўнага правадыра белруска-літоўскіх хасідаў, былі праведзены рэформы ў рэлігійнай дагматыцы і абраднасці і заснаваны новы, больш рацыянальны кірунак ў хасідызме — Хабад. Буйныя цэнтры. ўзніклі ў Століне, Ляхавічах, мястэчку Адмур Гродзенскай губерніі і інш. Пасля далучэння Беларусі да Расійскай імперыі хасіды атрымалі больш свабоды для прапаганды свайго вучэння. У 1804 рас. ўрад выдаў «Палажэнне», у якім прызнаў існаванне ў расійскім яўрэйстве 2 кірункаў, узаконіў іх, і хасідызм заняў легальнае месца ў рэлігійным жыцці яўрэяў Беларусі.
Пратэстантызм
Пратэстантызм — адно з накірункаў хрысціянства. Пачаў распаўсюджвацца на беларускіх землях з 30-х гадоў ХVІ стагоддзя у форме такіх яго накірункаў, як лютэранства (вучэнне прафесара багаслоўя Вітэнбергскага універсітэта Марціна Лютэра) і кальвінізм (вучэнне французскага тэолага Жана Кальвіна). Лютэранства прыйшло на Беларусь дзякуючы місіянерам з Германіі, Прусіі, Лівоніі, Полшчы. Спачатку яно стала распаўсюджвацца у тых гарадах, дзе пераўзыходзіла нямецкае і латышскае насельніцтва. Вядома, напрыклад, аб стварэнні лютэранскай абшчыны у Вільна(1530 г.). Пазней такія ж абшчыны узніклі у Гродне, Мінску, Віцебску, Магілеве. Яны былі нешматлікімі і аб’ядноўвалі у асноўным этнаканфесіянальныя групы Замежнага паходжння.
Значна большае уздзеянне, чым лютэранства, на канфесіянальную сітуацыю у Беларусі аказаў кальвінізм, прыйшоўшы са Швейцарыі. Адным з ініцыятараў распаўсюджвання менавіта гэтага напрамку пратэстантызма на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага стаў канцлер ВКЛ Міхаіл Радзівіл Чорны. У 1553 годзе ен, прыняўшы вучэнне Кальвіна, стаў прапаведваць яго у сваіх уладаннях. Акрамя Вільна, ен адкрыў малітоўныя дамы у Нясвіжы, Клецку, Оршы. З яго ўзялі прыклад і іншыя магнацкія роды — Сапегі, Хадкевічы, Валовічы, Пацы і г.д., а таксама большасць залежнай ад іх шляхты. Да канца 1550 года кальвінісцкія абшчыны існавалі практычна ва ўсіх гарадах і мястэчках Беларусі. Пры кожнай абшчыне меўся храм, школа, часта — шпіталь, тыпаграфія. Арганізацыйна усе абшчыны групаваліся у шасці акругах-рэгіенах: Навагрудскім, Рускім, Брэсцкім, Віленскім, Жмуцкім. Чатыры першыя ахапілі усю тэрыторыю Беларусі і Віленшчыну. Кіраўніцтва абшчынамі ажыццяўлялася праз суперінтэндантаў і сіноды.
У 1560-я гады з кальвінізма выдзеліўся накірунак, прадстаўнікі якога атрымалі назву арыян, ці антытрынітарыяў. Яны адмаўлялі Святую Троіцу, таінства, боскую прыроду Хрыста, прызнавалі толькі адзінага Бога. Яны выступалі за ліквідацыю прыгоннай залежнасці сялян, за сціплую і бедную цэркву, ураўненне правоў усіх сасловій. Сацыяльная завостранасць вучэння арыян вызвала абурэнне феадальнай эліты, пад уздзеяннем якой у сярэдзіне ХVIIcтагоддзя іх пачалі выцясняць з тэрыторыі Рэчы Паспалітай. Раскол і аслабленне рэфармацыйнага руху, наступства контррэфармацыйнага прывяло да таго, што пратэстантызм паступова прыйшоў у заняпад. Магнаты і шляхта, якія дагэтуль іспавядалі пратэстантызм, сталі пераходзіць у каталіцтва. Наступны штуршок развіццю пратэстанцкай цэрквы, далі новыя накірункі пратэстантызму, з’явіўшыяся на беларускіх землях у пачатку ХХ стагоддзя. Найбольшае распаўсюджванне атрымаў баптызм. Акрамя яго сталі з’яўляцца евангелісты, пяцідзесятнікі, адвенцісты і г.д.
Стараверы
Стараверы — назва шэрагу этнаканфесіянальных груп рускага насельніцтва. З’яўленне старавераў звязана з расколам рускай праваслаўнай царквы ў сярэдзіне XVIIст. Прыхільнікі «старой веры», якія выступілі супраць рэформы патрыярха Нікана, падвергліся ганенням царскіх улад і афіцыйнай царквы. Ратуючыся ад праследаванняў, стараверы ўцякалі на Урал, у Сібір, за межы Расіі, у т. л. у Рэч Паспалітую. На Беларусі паявіліся ў 2-й палове XVII —1-й палове XVIIст. Галоўнае паселішча — Ветка (цяпер Гомельская вобл.). У 1735 і 1764 гадах Ветка была зруйнавана царскімі войскамі. Пасля далучэння Беларусі да Расіі (канец XVII ст.) уціск на старавераў паменшыўся. Нягледзячы на прыналежнасць да розных сектанцкіх плыняў (федасееўцы, піліпаўцы, папоўцы і інш.), яны ўтварылі аднародную этнічную групу, замкнёнасць якой узмацнялася канфесіянальнай адасобленасцю.
У дарэвалюцыйны час стараверы складалі значную частку (да 1863 года пераважную большасць) рускага насельніцтва Беларусі. Агульная колькасць у пачатку 1860-х г.— звыш 34 тыс. чалавек (1,1 % насельніцтва Беларусі), у 1897 — 63 тыс. (0,98%), у 1913 — каля 98 тыс. (1,1 %). Найбольш шматлікія групы ў сярэдзіне 19 ст. пражывалі ў Гомельскім (звыш 11 % насельніцтва), Віцебскім (6,6 %), Полацкім (5,8%), Сенненскім (2,9%), Дзісенскім (2,3 %), Бабруйскім (2,2 %) і Барысаўскім (1,4 %) паветах. Каля 28 % старавераў жыло ў гарадах. Займаліся пераважна земляробствам, рамяством і гандлем.
Царскі ўрад не лічыў стараверства асобнай канфесіяй. Аднаверства разглядалася як крок да праваслаўя. Адносіны паміж стараверамі беларуска-літоўскіх губерняў, мясцовымі ўладамі і кіраўніцтвам праваслаўнай царквы былі даволі спакойныя. Стараверскае насельніцтва жыло абасобленна і не выклікала, за рэдкім выключэннем, стычак. Але на яго распаўсюджваліся ўсе тыя рэпрэсіўныя указы царскагаўрада, якія тычыліся старавераў унутраных губерняў Расійскай імперыі.
|
