ВЯСЕЛЬНЫ АБРАД:
АСНОЎНЫЯ ЭТАПЫ І ІХ ЗНАЧЭННЕ
Абрад вяселля адзін з драўнейшых абрадаў усходніх славян . Ен адносіцца да святочнага каляндара.
Калі пахаронны абрад адмяняў сістэму каляндарных святкаванняў , радзільна-крэсцільны абрад уваходзіў ў сістэму каляндарных адносін , а вось вясельны павінен быў падстрайвацца пад рытмы каляндарных сведчанній , цэлкам залежыў ад благапрыемных перыядаў .
У народным календары есць перыяды часу, калі вяселле строга забаранялася , і , наадварот , два перыяда калі вяселле было благапрыемна , а трэці дапускаў правядзенне святкавання, але да яго было стрыманыя адносіны з боку народа.
Вясельны абрад па сваей структуры быў болей складаны,чым радзільны ці пахаронны. Ен убіраў ў сябе двух ці трохтыдневы прадвясельны перыяд , затым шло вяселле . Потым ішлі паслявясельныя рытуалы, якія расцягваліся на ўвесь год.
На тэрыторыі Беларусі зліліся шматвякавыя традыцыі: народная (язычная ) , і хрысціанская (праваслаўная) .На працягу доўгіх часоў гэтыя рэлігіозна культурныя традыцыі ўзаімапранікалі і ўзаімадапаўнялі адна адну. Болей пазнейшая па праісходжанню і распаўсюджанню хрысціянская культура ,ўбірала ў сябе некаторыя гістарычныя традыцыі нашых продкаў і зрабіла іх сваім духоўвным нашчадкам .
Важнейшай часткай хрысцьяна-язычнага каляндару з’явіліся пасты,ў час якіх вяселле не адбывалася .Пасты выключаюць ужыванне ежы жывельнага паходжання, вясельных мерапрыемств , выконвання супружаскіх абавязкаў. Царква у час пастоў не вянчае маладых. У традыцыйным народна- праваслаўным каляндару чатыры асноўных паста.
1. КАЛЯДНЫ.
2. ВЯЛІКІ.
3. ПЯТРОЎСКІ.
4. УСПЕНСКІ.
Таксама вянчанне ў храмах не адбываецца ў аўторак , чацвер і ў канун вялікіх свят . Непрыемна вяселле таксама і на Каляды. Трэба ўлічваць фазу луны, не граць вяселле ў высакосны год і ў мае месяцы. Вяселле трэба аднесці на 1год,калі адбылася смерць родных.
Першы благапрыемны перыяд дзеля вяселля ад канца жніўня да Каляднага паста, за выключэннем памінальнай нядзелі ( трэцяя нядзеля пасля пакрову ).
Другі перыяд, гэта зімні Мясаед –21 снежня і закнчваецца ў канун Маслянічнай нядзелі.Есць яшчэ і трэці перыяд калі дапускалась вяселле . Пачынаецца ен ад семухі , завяршаецца перад Пятроўскім пастом.
Традыцыйнае народнае вяселле складалась з трох этапаў:
1. ПРАДВЯСЕЛЬНЫ.
2. ВЯСЕЛЛЕ.
3. ПАСЛЯВЯСЕЛЬНЫ.
ПРАДВЯСЕЛЬНЫ ПЕРЫЯД
(1 этап)
Першай адпраўной кропкай ў прадвясельным этапе яўляецца сватаўство.
Гэта прадуманы крок перш за ўсе з боку родных жаніха , ен захаваў у сябе момант нечаканасці: адказу з боку родных нявесты ці яе самой . Таму да сватаўства падыходзілі вельмі атветственна. Благапрыемны дзень дзеля гэтага лічыўся чацвер.
Ключавой фігурай ў абрадах прадвясельнага перыяду , а так сама ў рытуале вяселля з’яўляецца СВАТ .
Гэта чалавек старэйшы за сорак гадоў ,які мае сям’ю і дзяцей .Ен павінен мець аўтарытэт ,правіць ходам падзей, падзержвае неабходны рытм святочнага дзейства.
З моманту, калі сват пераступіў ганак хаты будучай нявесты ,пачынаецца прадвясельны перыяд . Задача свата найсці ўзаімапаняманне ,ўзаімапарасплажэнне паміж дзьвумя радамі.Сват адпраўляўся на заручаны з буханкай хлеба і бутылкай гарэлкі.Сватаўство лічылася паспяховым,калі ў канцы застолля маці будучай нявесты прыступала да рытуала (у бутылку з гарэлкай , якую прынес сват , яна насыпала зерня жыта ,заварачвала у ручнік і аддавала госцю).
Вопратка дзеля маладых павінна быць белага колеру.
Гэты колер сімвалізуе пераход маладых ад юнацтва да дарослага жыцця.
У апошні час жаніх апранаецца ў адзенне цемнага колеру ,а нявеста, як і падабаецца, ў белае адзенне. Трэба ўдасканаліць ,што белае адзенне с фатой мае права апрануць толькі нявеста-дзяўчына . У другіх выпадках нявеста павінна падабраць вопратку іншага колеру (бежавае ,розавае, блакітнае). Калі нявеста цяжарна яна павінна апрануцца ў чырвонае адзенне. Па гэтай жа прычыне маладая павінна была апрануць нарад чырвонага колеру на другі дзень вяселля,тамушта пасля першай брачнай начы яна магла стаць носбітам дзіцяці ,а чырвоны колер з’ўляецца абярэгам (па народным уважанням ). Да выбару адзення нявесты трэба падходзіць вельмі ўважліва . Нарад павінен быў закрываць грудзі ,плечы,ногі.Фату і плацце трэба пакупаць у сераду, туфлі ў пятніцу. Нельга даваць мераць фату ці плацце іншым людзям.
Важным атрэбутам вопраткі маладых з даўніх часоў з’яўляюцца абярэгі.Так маладым на вопратку прышпільвалі булаўку,клалі лісцце рабіны ў абутак,а плады ў кішеню. Пры нявесце павінна быць свянцоная на вялікдзень соль.Кладуць так сама ў кішеню вобразы.Калі маладыя вянчаюцца ,на іх павінны быць крыжы.
Па ранейшай традыцыі маладыя перад вянчаннем абручаліся кольцамі. Жаніх залатым ,нявеста-сярэбранным, гэта азначала саюз Луны і Сонца. Зараз маладыя выбіріюць залатыя кольца. Кольца павінны быць з аднаго месца і ні мець ні якіх малюнкаў .Кальцо нельга надзяваць на пярчатку . Нельга выкарыстоўваць найдзеныя кольца,вянчацца вдовьім кальцом ,пераплаўляць бацькоўскія кольца.
Маладыя могуць вянчацца кольцамі пераданымі па наследству.
Падзенне кальца ў момант заключэнне шлюбу, весціць аб бядзе са здароўем , сведчыць аб разводзе,ці смерці аднаго з супругаў.
Прынята ,што кольца пакупае малады , жадаема ў адным месцы і ў адзін дзень.Венчальныя кольцы нельга даваць прымярыць сяброўкам ,сестрам .Інакш будуць у сям’і спрэчкі.
У даўні час жонка заўседы брала прозвішча мужа.Зараз у Беларусі, ўступаючыя ў шлюб маюць права захаваць кожны свае прозвішча,ці мець састаўное :свае прозвішча+прозвішча мужа.
ШЛЮБНЫЯ ПАСАДЫ:
1. Шафер-шаферка.
На гэтыя пасады выбіраюць блізкіх сяброў.Яны павінны быць не ў шлюбе,не мець дзяцей.Шаферам можна быць толькі адзін раз.
2.Сват –сваха.
Сватоў ацэньвалі па колькасці праведзеных вяселляў. Яны павінны былі мець сям’ю, дзяцей, добра жыць у шлюбе.Сватамі не бралі тых ,хто быў разведзен,удоў,без дзяцей,хто не меў сям’і к сарака гадам.Сватам павязваліся ручнікі праз плячо.
3.Кросныя бацькі.
Самыя пачотныя госці на вяселлі- гэта кросныя бацькі жаніха і нявесты,а так сама бабулі і дзядулі. Яны з’яўляюцца абаронцамі вяселля.Кросныя павінны прысутнічаць у храме пры вянчанне,выпекаць і дзяліць каравай.
4.Пасаджаныя бацькі.
Калі хто- небудзь з бацькоў нявесты ці жаніха памер,на іх месца выбіраюць пару якая маее сваіх дзяцей. Пасаджаныя бацькі выбіраюцца з кола сяброў сям’і. Вопратка пасаджанай маці павінна адпавядаць традыцыі (сплашная сукенка).
ВЯСЕЛЛЕ
(2 этап)
Жаніха праваджаюць з хаты пад арку зробленаю з вясельнага ручніка,не закрануў яго, за ім ідзе маці з вобразам. Ікона застаецца ў хаце ,з сабой бяруць грамнічную свечку.
Провады нявесты.
Нявеста павінна апранацца ў другой хаце ,лепей дзе жыве багатая сям’я.Там адбываецца і выкуп . Потым маладыя ідуць у дом нявесты .Праходзяць абрады, заключным з’яўляецца праход пад ручніком і благаслаўленне.Пасля маладыя садзяцца ў транспартны сродак.Бацька трымае ў руках вобраз,а маці асыпае зернем жыта картэдж,абыходзяць яго тры разы.Падз’язжаць да хаты маладой,храму, загсу, месцу вяселля трэба па руху сонца.
ЗАГС
Абрад у загсе часцей за ўсе нагадвае вянчанне ў храме, нявеста знаходзіцца з лева ад жаніха .Шафер каля жаніха,шаферка каля нявесты.Нявесту жаніх пераносіць праз ганак на руках ідучы па ручніку.
ВЯНЧАННЕ
Вянчанне ўключае ў сябе дзьве часткі:абручэнне і вянчанне. Раней гэтыя абрады былі аддзеляны адзін ад аднаго.Пры вянчанне патрабуецца каб маладыя былі хрэсціяне адной веры, жаніх не маложе 18, нявеста 16 год.Не вянчаюць тых, хто 3 разы знаходзіўся ў шлюбе.
Маладыя стаяць як у загсе.Маладым даюць свечы ( тым хто ўступае у шлюб першы раз),уручаюцца кольца . На галовы маладых надзяваюць вянцы . Потым даюць выпіць віна з адной чашы .Затым з маладых знімаюць вянцы і вядуць іх к абразам дзе яны іх цалуюць: жаніх вобраз Спасіцеля, нявеста вобраз Божай Маці.Маладыя робяць падарунак храму (льняной ручнік з завернутым хлебам).Трэба храніць венчальныя свечы ўсе жыцце.Іх можна запальваць пры цяжкіх родах,ці хваробе дзяцей.
Пасля вянчання (роспісу) маладыя наведваюць рытуальнае сховішча , мемарыяльныя комплексы. У народзе есць павер’е ,,Перш чым сябе-продкам”Калі ў аднаго з маладых няма бацькоў ,тады пагост трэба навесціць да вянчання ,каб даручыцца благаслаўленнем абодвух бацькоў.
Пасля заканчэння ўсіх мерапрыемств, звязанных з вянчаннем (рэгістрацыяй),наведавання рытуальных сховішч, маладыя павінны вяртацца ў хату, дзе пачаўся абрад вяселля (родны дом).Маладых трэба пасадзіць у чырвоны вугал на 10-15 хвілін.
Перад парогам дома бацькі нявесты сустракаюць маладых хлебам-солью. Затым бацькі іспытваюць іх на веданне традыцый .Потым жаніх па ручніку, які засцеляны на ганку, ўносіць маладую на руках у хату.
ВЯСЕЛЬНЫ СТОЛ.
Трэба рабіць так каб стол ,за якім будуць сядзець маладыя, быў сарэнтаваны на ўсход. Каб яны не сядзелі на стыке стала. Вельмі будзе добра калі маладыя будуць сядзець на адной скамейцы.Найлепш усяго сталы паставіць літарай Г.
Родныя жаніха з адной старонкі ,нявесты з другой.
Побач с маладымі трэба каб сядзелі шаферы, потым кросныя бацькі ,затым па ўзросту ад маладзейшых да самых старэйшых.Бацькі не сядзяць за вясельным сталом ,у іх другая справа , яны робяць усе каб свята ўдалося і нічога не памяшала маладым.
Да стала маладыя павінны заходзіць па сонцу (гадзінная стрэлка),а выходзіць у другім напрамку. Маладыя павінны увесь час трымацца за рукі ,каб паміж іх ніхто не прайшоў.
ДАРЭННЕ,КАРАВАЙ.
Адметнай рысай дзеля беларусаў з’яўляецца каравай. Як правіла кожны хто дарыць маладым падарункі ,кросныя бацькі маладых частуюць гасцей караваем(калі нямя кросных іх ролю выконваюць сваты).
Каравай гатуюць па дрэўнім традыцыям.Ен можа мець розную форму і некалькі ярусаў,усе залежыць ад месца ў якім праходзе вяселле(маецца на ўвазе геаграфічнае знаходжанне). Першы ярус каравая даюць маладым-знак вечнасці.Другі ярус, сімвалізуе сем’і маладых і дзеліцца паміж блізкімі. Трэці ярус ,сімвалізуе род і дзеліцца паміж роднымі. Астаткі аддаюць музыкам.
Перад тым як дзеліцца каравай, нявеста дарыць падарункі родным жаніха.Кавалачак каравая можна засушыць і храніць як абярэг.Нельга віншаваць маладых голымі рукамі , трэба гэта рабіць праз новую хустку.Так сама нельга дарыць маладым востры рэжучы скарб.
Адразу пасля дарэння маці жаніха знімае з нявесты фату і апранае яе ў касынку і фартук.Пасля фату прымярае шаферка, а потым маладыя дзяўчыны, якія прымалі ўдзел у свяце.Затым фату вешаюць у чырвоны вугал пад вобраз. Фата захоўваеццаў сям’і на ўсе жыцце.Пасля маці жаніха бярэ рушнік, на якім стаялі маладыя у царкве (загсе),кладзе туды свечы, кветкі жаніха і нявесты, выцірае салфеткай посуд маладых,ложа салфетку у рушнік, завязвае яго чырвоным поясам.Гэта ўсе павінна храніцца ў сям’і. Маладыя павінны пасля пакінуць свята .
Затым старэйшыя пачынаюць гуляць свае вяселле. З ліку гасцей выбіралі пажылую пару,пераапраналі іх у жаніха і нявесту і да позняй начы спявалі ,танцавалі,гулялі як маглі.
Першаю брачную ноч маладым ложак павінна гатовіць родная ці кросная маці жаніха. Ніхто не заходзіў акрамя іх у гэтыя пакоі. Як абярэг маці аб’яўляла , што маладыя будуць спаць у адным пакою, аднак вядзе потым маладых у другі аб каторым ніхто ня ведае. На гэтым абрад вяселля заканчваецца.
ПАСЛЯВЯСЕЛЬНЫ
(3 этап)
Адразу наступае трэці этап : паслявясельны. Ен прытрымліваецца ўніверсальным прынцыпам народнай культуры 0-3-9-40-1год.
Першыя тры дні гулялі у маладой, а затым у маладога.На дзявяты дзень былі пярэзвы “пірагі”-застолле дзеля бацькоў маладых. Усе вяселле яны аказвалі гасцям паслугі,глядзелі за ўсім. Настаў іх чарод адпачыць.
С 9 па 40 дзень мядовы месяц у маладых. С 7 па 40 дзень пасля вяселля жонка павінна карміць мужа тымі лыжкамі, якія яны карысталі пад час вяселля.
Па праходзе года ў новай сям’і павінен быў наразіцца дззіцяці.На гэтым завяршаецца першы год жыцця маладых,заканчваецца паслявясельны этап . Круг замыкаецца.
|
